BOB DYLAN’IN YENİ ALBÜMÜ ROUGH AND ROWDY WAYS ÜZERİNE

Bob Dylan yeni albümünde 10 şarkıya dünya alemi sığdırmış. Neler yok ki. Bilumum insanlık durumları, tarih, edebiyat ve popüler kültürün envai boyutu… “Çağımızın Shakespeare’i” desek başımız ağrımaz. Buyurun, Rough and Rowdy Ways’in şarkıları arasında bir gezintiye…

Rough and Rowdy Ways (Sert ve Bıçkın Haller) albümünün içeriği kadar yayınlanma zamanlaması da ilginç. Bob Dylan’ın 39. stüdyo albümü ABD’de salgın, polis şiddeti ile ırkçılığa karşı mücadele ve Trump’ın adamakıllı saçmaladığı bir döneme denk geldi. 

Dylan’ın yeni eseri kamuya parça parça duyuruldu, tanıtıldı. 10 şarkılık (toplam 71 dakika) albümün üç şarkısı (“Murder Most Foul” 27 Mart, “I Contain Multitudes” 17 Nisan ve “False Prophet” 8 Mayıs) peyderpey yayınladı. Albüm 19 Haziran’da çıktı.

Böyle bir hadise kaçınılmaz olarak müzik ve medya dünyasında büyük yankı yarattı. Sadece müzik sektörü dergileri değil, başta New York Times ve The Guardian olmak üzere ana akım gazetelerde de Rough and Rowdy Ways’e (RRW) ilişkin çok sayıda değerlendirme çıktı. “Kültürün ve ruhların çökmesine karşı adeta bir aşı ya da kısaca büyük müzik” diye niteledi bir eleştirmen RRW’i (Michael Simmons, Mojo). İki başlık daha: “Dylan’dan öğreneceğimiz daha çok şey var” (USA Today) ve “En muhteşem şiirsel beyanatı” (NME).

Sadece ABD’nin değil dünya tarihinin önemli sanatçılarına, müzisyenlerine, şarkılarına göndermelerle dolu bütün dizeler. Shakespeare’den Walt Whitman’a, Anne Frank’dan Little Richard ya da Rolling Stones’a. Al Pacino geliyor bazen, bazen de Marlon Brando.

En az iki-üç kuşağı etkileyen Bob Dylan’ın acaba son albümü mü bu? Şarkı sözlerinin içeriğine baktığımızda, yaşamındaki 79 yılın çok ötesine, çok öncesine giden izler, bilgiler, anılar var.

Aslında daha çok Batı Avrupalı bir müzisyenin, bir sanatçının, hatta bir aydının çalışması gibi. Eski Kıta, Alman Felsefesi, Fransız sosyalizmi ve İngiliz pragmatizmiyle derin ve geniş bir kültürel/entelektüel geçmişe sahip. ABD’nin ne tarihi ne de aydın nüfusu böyle bir konumda. 

Anne Frank, Indiana Jones, Stones

RRW’i dinlerken ya da şarkı sözlerini okurken, ikide bir durup internette araştırma yapmak lâzım. Çünkü sadece ABD’nin değil dünya tarihinin önemli sanatçılarına, müzisyenlerine, şarkılarına göndermelerle dolu bütün dizeler. Shakespeare’den Walt Whitman’a, Anne Frank’dan Little Richard ya da Rolling Stones’a. Al Pacino geliyor bazen, bazen de Marlon Brando.

Bunlar bildiğimiz isimler, ama en az on katı da ancak Amerikan tarih ve müzik meraklılarının tanıdığı göndermeler var. Çünkü, New York Times’daki söyleşisinde de, Dylan geçmişin unutulduğu görüşünde, gençlerin de bu geçmişi hiç bilmediklerinden yakınıyor. Dylan aynı zamanda atalarına, müzikal babalarına saygı ve sevgilerini gönderiyor şarkılarında.

Bu albüm bir ABD ansiklopedisi bir bakıma. Ulusal efsaneler, eski ve yeni ikonalar piyano tuşlarının ya da gitar tellerinin arasından ve Dylan’ın dudaklarından dökülüyor, kâh mırıldanarak, kâh boğuk bir şekilde ve hep ağır ağır. Sadece “Murder Most Foul”da (16’55”) tam 75 şarkının adı geçiyor.

“I Contain Multitudes”da hiç de bir araya gelemeyecek üç kahramanı buluşturuyor: Anne Frank, Indiana Jones ve Rolling Stones.

Kennedy cinayetini anlattığı “Murder Most Foul”da, “Yaşamak için güzel bir gündü / Ölmek için de” diyor mesela. Beatles’a, John Lennon’a ve Woodstock’a da gidiyor.
 

Kenarda kalmışlara, marjinallere de selam var: “Demiryolunun yanlış tarafında doğmuş/Ginsberg, Corso ve Kerouac gibi.”

Ozan, Walt Whitman’ın “I Contain Multitudes” dizesini almış şarkısına isim olarak. Whitman’ın beş dizesi şöyle: “Kendimle çelişiyor muyum?/Peki tamam o zaman/ Kendimle çelişiyorum/Ben mezhebi geniş bir insanım/ Çokluklar içeriyorum.”

Dylan ülkesi için kaygılı: “İnanç, umut ile şefkatin ve merhametin öldüğü bir ülke” diye betimliyor Trump’ın ABD’sini. Artı: “Ulusun ruhu yerle yeksan oldu.” Homo Sapiens’in “Kendi kendisini mahveden bir tür” olduğunu da söylüyor. 

“Geç dönem üslubu”

Ölüm birçok şarkıda sahneye sık çıkan bir sözcük/bir kavram. ‘’Hiç sevmem bunu size söylemekten. ama sadece ölüler özgürdür” derken, New York Times’daki söyleşiden de öğreniyoruz ki, Dylan, Kızılderili katliamları dahil ABD’deki tüm haksızlıklarla yakından ilgilenmiş, dosyalar oluşturmuş, arşiv tutmuş. Sülalesi Kağızman kökenli, Odessa’dan transfer Yahudi asıllı şarkıcıya helâl olsun yani. Ölüme ilişkin iki dize daha: “Bugün ve yarın ve dün de çiçekler / Her şeyin ölmesi gibi soluyor.” 

Sadece kendi ölümünden değil başkalarının ölümünden de söz etmiş bir yerde: “Karını dul bırakacağım / Orta yaşını hiç yaşayamayacaksın.” Bırrr!

Ozan, Walt Whitman’ın “I Contain Multitudes” dizesini almış şarkısına isim olarak. Whitman’ın beş dizesi şöyle: “Kendimle çelişiyor muyum?/Peki tamam o zaman/ Kendimle çelişiyorum/Ben mezhebi geniş bir insanım/ Çokluklar içeriyorum.”

80’ine merdiven dayamış ozan ikilemleri ve çelişkileri de güzel betimlemiş: “Hayatla yatıyorum/Aynı yatakta ölümle de.” 

Kimi zaman kara kimi zaman acı bir ironi var Dylan’ın dizelerinde: “Ne zaman doğduğumu hatırlamıyorum / Ne zaman öldüğümü de unuttum.”

RRW’de Dylan, hem merkezde hem de ön cephede. Her vasiyetname gibi kaçınılmaz olarak son derece şahsi bir albüm. 

Edward Said iyi ki yazmış Geç Dönem Üslubu kitabını, çünkü Dylan’ın bu yeni albümünde daha önceki çalışmalarında pek rastlamadığımız olgun bir hayal kırıklığı var. Kelimeleri çok özenli seçmiş yazarken.

Kimi zaman bir ego manifestosu gibi algılansa da, RRW de olağanüstü geniş, evrensel bir perspektif de var: “Bütün insanlık soyunun tarihini görebiliyorum / Senin yüzüne oyulmuş.” Çünkü, “Yüreğimi açtım evrene / Ve evren geldi girdi içime.”

II. Dünya Savaşı’nın başında doğan Dylan için bu harp önemli bir dönemeç. Ona göre, II. Dünya Savaşı “Presley’in şarkı söylemesinin yolunu açtı / Martin Luther King’in de yolunu döşedi.” Léo Ferré de, “Les Temps Difficiles” (Zor Zamanlar) şarkısının bir versiyonunda, “Kennedy’den sonra Başkan olan Johnson/ Bob Dylan’a iş vermek için Vietnam saldırısını sürdürdü” der.

Cohen-Dylan paslaşmaları 

Müziği konusunda da, sanki “Giderken size ortaya karışık bir şeyler bırakayım” demiş gibi. Chicago Blues esintileri var, Memphis rock’u var, Nashville country’sinin tınıları da.

Rekabetçi/yarışmacı tipik Amerikalı bir Dylan uzmanı (Rob Sheffield, Rolling Stone) “RRW ile Dylan, 70 yaş üstü en güzel albümü yapan müzisyen ödülünü Leonard Cohen’den aldı” demiş. 

Kimi zaman kara kimi zaman acı bir ironi var Dylan’ın dizelerinde: “Ne zaman doğduğumu hatırlamıyorum / Ne zaman öldüğümü de unuttum.”

Cohen’le ilişkisi ilginçtir Dylan’ın. Bir karşılaşmalarında, Cohen Dylan’ın sorusu üzerine, “Hallelujah”ı iki yılda yazdığını söyler ve “sen son şarkını (“I and I”) ne kadar zamanda yazdın” diye sorar. Dylan “15 dakikada” der. Cohen yaşarken yayınlanan son albümü Thanks For The Dance’deki “Happens to the Heart”ta Marx ile İsa’dan söz eder. Dylan da geri kalmamış, “My Own Version of You”da, “Marx ve Freud’un cehennemde yanan ‘İnsanlık Düşmanları’ olarak tasvir edildiği bir dönem”den yakınıyor.

Son bir Cohen kıyaslamasıyla bitirelim. Cohen’in bir romanının başlığı “Beautiful Losers”dır (Görkemli Kaybedenler). Dylan, 1971’de, şiir ve bazı denemelerini içeren Tarantula başlıklı derleme ve anıları (Chronicles) dışında kitap yayınlamadı, roman yazmadı. Ama belki de RRW yerine “Beautiful Winner” adını verebilirdi yeni albümüne.